Wie Nieuw-Zeeland bezoekt, moet minstens één keer een tochtje maken met een jet-boat, een snel vaartuig met een zeer geringe diepgang dat speciaal werd ontwikkeld voor de vele ondiepe rivieren van het land. Tekst Lars van Soest
Waar er in Nieuw-Zeeland bevaarbare rivieren zijn, daar zijn ook jet-boats te vinden. Het mooie is dat jet-boats veel ondieper water kunnen bevaren dan welk ander vaartuig dan ook -met gemak kunnen ze bijvoorbeeld de bochtige, ondiepe rivieren van Canterbury aan, waar conventionele boten geen schijn van kans zouden hebben. Als een jet-boat over het water scheert, heeft hij een diepgang van niet meer dan tien centimeter.
Met een snelheid van maximaal 97 kilometer per uur ronden ze rotsblokken en stuiteren ze over stroomversnellingen; zonder moeite scheren ze over kiezelbanken en maken ze scherpe bochten om drijvende boomstammen en andere gevaren te ontwijken. Het lawaai, de wind en het opspattende water zijn overweldigend, maar dan ben je ineens op een kalm stukje rivier en keert de rust weer terug en je beseft dat je kilometers van de bewoonde wereld bent, met in de wijde omtrek geen andere mensen. Juist deze mogelijkheid, om te gaan en staan waar je wilt, maakt de jet-boat zo aantrekkelijk.
Geen echte jet?
Hoewel ze sinds jaar en dag bekend staan als ‘jet-boat', worden deze vaartuigen aangedreven door de uitstoot van water, niet van lucht. Vel jet-boats zijn simpelweg voorzien van een oude automotor die het voortstuwingsmechanisme aandrijft: een interne propellor die niet veel meer is dan een geperfectioneerd epomp. Door een inlaat in de bodem van de romp wordt water opgenomen, waarna het onder hoge druk door een straalbuis aan de achterkant van de boot naar buiten wordt gestuwd. Sturen is slechts een kwestie van de buis zijwaarts heen en weer bewegen; remmen en achteruitvaren gebeurt met behulp van een deflector achter de straalbuis. De boot wordt voortgestuwd door waterkracht en heeft geen roer of schroef.
De jet-boat wordt vaak gezien als een Nieuw-Zeelandse uitvinding, maar het idee bestond al ruim tweehonderd jaar. In 1769 ontwierpen twee Britse uitvinders een stoompomp die bij de boeg water opzoog en het bij de achtersteven weer naar buiten stuwde en in de 19e eeuw ontwierp de Britse marine een kanonneerboot die op soortgelijke wijze werd voortgedreven. In 1888 gaf het Britse National Lifeboat Institution opdracht tot de bouw van een jet-reddingsboat, voorzien van een extra straaleenheid voor als de hoofdpropellor uitviel. Maar in 1900 besloten de scheepvaartingenieurs dat het systeem niet voldeed en viel de jet-boat uit de gratie.
Bill Hamilton, een schapenfokker uit Canterbury, zou het systeem vervolmaken. Toen hij als kind op de rivieren in zijn geboortestreek speelde, besloot hij dat hij stroomopwaarts wilde en niet alleen stroomafwaarts. Zijn eerste ontwerp (met inklapbare schroef) was geen groot succes en het duurde nog tot de jaren vijftig voor hij bedacht dat het voortstuwingsmechanisme een straalbuis boven het wateroppervlak moest hebben om effectief te zijn. Al snel werden er jet-boats ontwikkeld die tachtig kilometer per uur haalden, dankzij de nieuwe axiale waterpomp. De eerste boten hadden een romp van multiplex, die echter makkelijk kapotging. Tegenwoordig is de romp gemaakt van glasvezel.
Koningen van de rivier
In de dertig jaar sinds de uitvinding van de hedendaagse jet-boat zijn de Nieuw-Zeelanders de behendigste schippers ter wereld geworden, die met gemak de lastigste rivieren bevaren en internationale wedstrijden winnen. Het ziet er heel eenvoudig uit, maar schijn bedriegt. Iedereen kan in vijf minuten leren een jet-boat te besturen, maar een ‘rivier begrijpen' is iets heel anders. Dat vraagt om ervaring en inschattingsvermogen: hoe hard gaan stroomversnellingen, waar zitten zandbanken en rotsen onder het water verstopt. Het is een echte behendigheidssport.
Lawaaifactor
Sommige mensen vinden het onbegrijpelijk dat deze lawaaimachines worden gebruikt om ongerepte natuurgebieden te verkennen. Bergbeklimmer Edmund Hillary zegt hierover: “Het brullen van de motor heeft me nooit verontrust. De jet-boat lijkt op te gaan in zijn omgeving. Het constante van richting veranderen, het gevecht tegen stroomversnellingen, de lange, snelle stukken, de scherpe bochten -allemaal kennen ze hun eigen geluid, van een zacht brommen tot het verbeten gillen op een moeilijk gedeelte. Rivieren maken zelf trouwens ook veel herrie.” (Voorwoord bij The Jet Boat - the making of a New Zealand Legend door Les Bloxham en Anne Stark).
De smalle kloven en de stroomversnellingen aan de benedenloop van de de Shotover garanderen een spannende belevenis, evenals de Kawarau, beide een klein stukje rijden per minibus vanaf Queenstown. Maar het beste jet-boaten doe je via de kop van Lake Wakatipu naar de brede Dart River.
(Foto's: Shutterstock)
