Met de machtige oceaan als decor en de charme van vervlogen tijden is flaneren over de boulevard van Russell een genot. Pittoreske koloniale gebouwen markeren de kustlijn en pohutukawabomen verschaffen schaduw waar nodig. Terwijl de schepen aan de kade rustig op en neer dobberen, is het moeilijk voor te stellen dat hier bijna tweehonderd jaar geleden de hel op aarde heerste.
Russell is trots op haar status als eerste Europese nederzetting. In Korororareka - haar oorspronkelijke Maori-naam - nam het land voor het eerst vorm aan. Hoewel de eerste Europeanen zich elders vestigden, wordt het gebied van de Bay of Islands ook wel de 'wieg van de Europese beschaving in Nieuw Zeeland' genoemd; de pioniers die direct in het kielzog van Abel Tasman en James Cook volgden, woonden te verspreid om als nederzetting beschouwd te worden. De paradijselijke omstandigheden maakten Kororareka een ideale, spiegelgladde aanlegplaats voor reizigers die van verre het beloofde land aandeden: vers water, eeuwig groene bossen, ijzersterk vlas voor touwen en een onuitputtelijke vis- en vogelstand. Bovendien was er geen slang in de wijde omgeving te bekennen. Haar oorspronkelijke bewoners, de trotse, licht ontvlambare Maori, deden zich weliswaar vanaf het eerste moment al als bezwaar gelden, maar hun vermeende kannibalisme en weerzin voor de Europese 'zwakkelingen' werden al snel ten faveure van de veelbelovende elementen voor lief genomen. En dus werd de landing ingezet: Europa kwam eraan.
Ankerplaats
Aanvankelijk bezochten vrijwel alleen handelaren de Bay of Islands. Schepen die veroordeelde misdadigers in Port Jackson, Australië hadden afgezet, voeren langs Nieuw- Zeeland op zoek naar interessante handel. Met name de walvisvaart vond er alles wat ze zocht, en de Bay of Islands werd al snel een vaste ankerplaats voor ruige bemanningen. Met hen kwamen ook andere gelukszoekers, die voornamelijk het eersteklas hout kwamen kappen waarom Nieuw-Zeeland inmiddels bekend stond. De magere bossen rond Kororareka raakten echter al snel uitgeput, en wat overbleef waren zompig moerasland en onbebouwbare wadden. De ankerplaats verwerd tot een soort scheepswerf, waar kapotte schepen hun reparaties uitvoerden terwijl de bemanning op het strand wachtte tot er weer verder gezeild kon worden of haar heil zocht tussen de Maori. In de negentiende eeuw was het stichten van een missionarispost een officieel teken dat er een Europese beschaving werd opgebouwd. Dominee James Marsden hield op Eerste Kerstdag 1814 de eerste kerkdienst ooit in Nieuw-Zeeland. Samen met een schoenmaker, een timmerman en een schoolmeester stichtte hij bij Cape Wiwiki een missie, die de bevolking tot het Christendom moest bekeren. Ontwikkeling van de bevolking en handel werden door de overkoepelende Church Missionary Society (C.M.S.) gestimuleerd.
Wapentuig
Een noodzakelijke uitzondering op de handel in 'nieuwerwetse' goederen vormden wapens en munitie. Op hun beurt reisden namelijk vele jonge Maori mee naar Australië of zelfs Europa, waar ze niet alleen kennismaakten met de geneugten van het 'beschaafde leven', maar ook met vuurwapens. Wapentuig was al snel het enige waarvoor de Maori nog belangstelling toonden. Voor hen was dat het verschil tussen leven en dood, zeker omdat een jong opperhoofd rond 1820 hun bestaan danig zou verstoren. Hongi Hika was een van de zeevarende Maori die al in Sydney en Londen geweest was, waar hij werd overladen met geschenken. De hoog-intelligente Hongi nam alle verworvenheden en gebruiken als een spons op. In Engeland had hij gezien hoe een groot opperhoofd, de Koning, een groot leger aanvoerde en zo het land bestuurde. Zodra hij in Sydney arriveerde, verkocht hij al zijn cadeaus en kocht voor het geld wapens en munitie voor de krijgers van zijn stam. Tussen zijn thuiskomst in 1821 en zijn dood in 1828 teisterden zijn krijgers het land in een storm van bloed en geweld. Hele stammen gingen ten onder in zijn drang naar macht en utu , zoals de eerwraak onder Maori bekend stond. De Maori namen het overigens nooit erg nauw met de regels daarvan: of de schade aan zijn waardigheid nu feitelijk of verbeeld was, vergelding diende boven alles plaats te vinden. Gebrek aan respect was een rekbaar begrip, en strekte van verbale beledigingen tot onbedoelde ongelukken ten nadele van de Maori. Eerwraak van de Maori zou dan ook de gesel van de Europeanen worden, die de grillige willekeur van utu niet konden rijmen met de regels van 'fair play'.
Vrijbuiters
Tegelijkertijd vestigden meer en meer walvisvaarders, deserteurs en andere ruige bonken zich aan en op de stranden rond de landingsplaats, die langzamerhand werd ingesloten tussen twee onberekenbaar chaotische bevolkingsgroepen. Kororareka kreeg de bijnaam 'hellhole of the Pacific' , niet geheel onterecht. De aanwezige 'kolonisten' waren veelal vrijgevochten scheepslui en criminelen, die maling hadden aan een structurele opbouw van een nieuw bestaan en vooral hun eigen welzijn als prioriteit hadden. Drank bepaalde de stemming van de dag, en de lokale vrouwen verruilden hun stichtelijke leven onder de missionarissen maar al te graag voor de levensgenietende vrijbuiters. De missies zagen hun pogingen om de Maori-meisjes huisnijverheid bij te brengen in een klap teniet worden gedaan, en daarmee de kansen op een stabiele gemeente vervliegen. De Maori zijn van oorsprong een volk dat moeilijk kan omgaan met routine en verveling, en een bestaan als huisvrouw of boerin trok ook de vrouwen maar matig aan. De feestelijkheden onder de scheepslui daarentegen beloofden elke dag feest, en de kans op verre reizen. Dat de achterblijvers bij wijze van afscheid een doorgeladen musket cadeau kregen, deed de Maori-ouderen ook niet protesteren. Ze vonden de ophef van de Europeanen dan ook maar vreemd.
Spil van nieuw beleid
Tegen de tijd dat dominee Henry Williams in 1824 voet zette in de Bay of Islands was hij de vierde missionaris die het braakliggende terrein betrad. Marsden had niet veel kunnen bereiken en de aanwezige Europeanen zuchtten onder het gebrek aan leiderschap en discipline. Williams' missie in Paihia werd de spil van een nieuw bewind, dat de andere missies van Rangihoua en Kerikeri naar zich toe trok en tot een hechte gemeenschap samensmeedde. Williams strenge doch rechtvaardige hand maakte indruk op de gedisciplineerde Maori, en de eerste bekeringen werden dan ook kort na Williams aankomst geclaimd. Paihia lag tegenover Kororareka, toen de drukste aanlegplaats van de Bay of Islands, vanwege de relatieve rust die er heerste en de lage haventarieven. Met de schepen kwamen veel mensen, waarvan er veel besloten te blijven en hun geluk aan de oostkust te zoeken. Ook de Fransen en Amerikanen ontdekten de oostkust van het Noordereiland, tot grote schrik van de Engelsen. Haastig claimden zij land voor zichzelf en rekenden vanaf 1840 Nieuw-Zeeland onder de kroon van Engeland. Kororareka werd toegevoegd aan het nieuw gestichte plaatsje Russell, dat was uitgeroepen tot hoofdstad en zetel van de eerste Luitenant-Goeverneur, William Hobson. Russell genoot officieel aanzien, wat zelfs de verhuizing van de hoofdstad naar Auckland een jaar later niet kon veranderen.
Verdeeldheid
De verwachte rust onder de Engelse Kroon zou echter voorlopig niet komen. Met de stichting van Auckland passeerden veel schepen de Bay of Islands zonder aan te leggen. De oudere generaties, ontevreden met de nieuwe regels en verdeling van land, zaaiden bewust verdeeldheid onder de Europeanen en de Maori. De oorspronkelijke bewoners waren sowieso al minder blij dan ze in eerste instantie waren; ze zagen langzaam hun land verdwijnen in de handen van de blanken en hun cultuur en regels geschonden worden. Redenen te over voor utu. Hone Heke, een legendarisch stamhoofd van het noorden, mengde zich al snel in de strijd. De relatief jonge Heke stond bekend als een opvliegende heethoofd, voor wie saaiheid erger was dan de dood. Veel jonge ontevreden krijgers trokken dan ook naar zijn grondgebied, om maar zo dicht in de buurt te zijn van waar de actie plaatsvond. Schermutselingen lieten niet lang op zich wachten: Toen hij hoorde van een belediging aan zijn adres besloot Hone Heke utu te eisen. Een dorpelinge had omstanders gevraagd te helpen met het verslepen van een varken met de woorden: "Wie helpt er even om Hone Heke te tillen?" Eerherstel in de vorm van een halflege zak tabak, gevolgd door dagenlange overvallen op onschuldige burgers in Russell, stelden hem en zijn volgelingen tevreden. Een van zijn protegees was echter nog niet klaar: hij hakte de vlaggenmast van de nederzetting om. Uit trots en met duivels genoegen keek hij desondanks de andere kant op. Heke had in Paihia leren lezen en schrijven, en wist wat de betekenis was van de vlaggenmast met de Union Jack in top. Gouverneur FitzRoy, Hobson's opvolger, was furieus en liet troepen uit Auckland overkomen om de bevolking onder de duim te houden.
Verbond
De oudere stamhoofden smeekten om hun vertrek, om verdere escalatie te voorkomen. De soldaten oefenden een onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op de jonge Maori, die in aantallen de kleine legermacht vele malen overtroefden. Onder druk van Henry Williams en de lokale stamhoofden beval FitzRoy de troepen weer te vertrekken, maar niet zonder een nieuwe vlag te hijsen. De vlaggenmast werd de inzet van een langdurige vete tussen Heke en de Engelsen. In 1845 viel de Union Jack zelfs drie maal, geveld door de hand van Hone Heke zelf. Nadat de Engelsen de vlag voor de vierde keer hadden gehesen, werd duidelijk dat een nieuwe poging om de met ijzer versterkte mast om te hakken op moeilijkheden zou stuiten. Een kolfje naar de hand van Heke, die een verbond sloot met chief Kawiti, een stamhoofd van de oude school voor wie het gevecht het enige ware was. De twee verschenen met zeshonderd man bij de blokhut die om de mast was gebouwd en slaagden erin de vlag wederom te strijken. Hoewel voor de Maori de kous daarmee af was, sloegen weer anderen toe in de stad en plunderden dat het een lieve lust was. Een vernietigende chaos was het resultaat, met tientallen doden aan beide zijden en een brandend stadscentrum als treurig dieptepunt. Toen het leger uiteindelijk na lang beleg de nederzetting van Kawiti vernietigde en Aartsdeken Williams en stamhoofd Tamati Waka Nene zalvend bemiddelden tussen beide partijen, keerde de rust terug in Russell. En kon de nieuwbakken bevolking in maart 1848 eindelijk verder gaan met de opbouw van een bestaan in de nieuwe wereld.
