31 juli 2025 - Çatalhöyük, een UNESCO-werelderfgoedlocatie in de huidige provincie Konya in Türkiye, staat bekend om zijn bijzondere manier van begraven. Mensen werden namelijk onder hun eigen huis begraven. Een recent onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift Science, leverde opvallende inzichten op over verwantschap en genderverhoudingen in deze neolithische samenleving. Het onderzoek duurde 12 jaar en werd uitgevoerd door 47 genetici, archeologen en biologisch antropologen uit Türkiye en 10 andere landen.
De onderzoekers analyseerden de resten van 395 mensen die tussen 8000 en 5800 v.Chr. leefden. Van 131 personen, afkomstig uit 35 huizen, lukte het om het DNA met succes te ontrafelen. Hieruit bleek dat moederlijke banden belangrijker waren dan vaderlijke in de huishoudens van Çatalhöyük. Vrouwen vormden het vaste middelpunt van het huishouden, terwijl mannen waarschijnlijk weg trokken. Ook kregen jonge meisjes vaker grafgiften mee dan jongens. Dit wijst erop dat mannelijke dominantie, zoals bekend uit latere Europese neolithische samenlevingen met wortels in Anatolië, niet vanzelfsprekend was in deze vroege landbouwgemeenschappen.
Daarnaast toonde het onderzoek aan dat de manier waarop mensen verwant waren in de loop van de tijd veranderde. In de vroege periodes van Çatalhöyük waren mensen die in hetzelfde huis werden begraven vaak genetisch verwant, waarschijnlijk familieleden. In latere periodes kwam dat veel minder vaak voor, wat erop duidt dat bloedbanden een minder centrale rol gingen spelen. De onderzoekers vermoeden dat dit te maken had met culturele veranderingen, zoals de opkomst van pleegzorg of vormen van adoptie.
Çatalhöyük: een neolithische voorloper van stedelijk leven
Çatalhöyük biedt een unieke kijk in een samenleving die meer dan 9000 jaar geleden bestond. Bezoekers krijgen een goed beeld van het vroege menselijke leven, dankzij de vele archeologische resten die laten zien hoe geavanceerd deze gemeenschap was. De nederzetting valt op door de omvang, de lange bewoning, de dicht op elkaar gebouwde huizen met daktoegang en de muurschilderingen en reliëfs. Al deze elementen wijzen op een doordacht stedenbouwkundig plan, duurzaam leven, sociale organisatie en rijke culturele tradities.
Een van de bekendste vondsten zijn de vele vrouwelijke beeldjes. Die worden vaak geïnterpreteerd als symbolen van een mogelijke moedergodin en duiden misschien op een samenleving waarin vrouwen een belangrijke rol speelden. Veel van deze vondsten, waaronder de beeldjes, zijn te zien in het Museum van Anatolische Beschavingen in Ankara. Toch blijft de opgraving zelf indrukwekkend, juist omdat je door ruimtes loopt waar ooit een van de eerste gemeenschappen ter wereld leefde.
Om het erfgoed te behouden, opende Türkiye in 2023 een modern informatie- en bezoekerscentrum op de site zelf. Dit centrum biedt diepgaand inzicht in Çatalhöyük, met interactieve presentaties en multimediale installaties.
Çatalhöyük is slechts één van de vele archeologische vindplaatsen in Türkiye. Onder het project ‘Erfenis voor de toekomst’ wordt het hele jaar door gewerkt aan opgravingen en restauraties verspreid over het hele land. Türkiye heeft 2024 uitgeroepen tot het “Gouden Jaar van de Archeologie”, waarmee het aantal archeologische projecten is toegenomen tot 765. In 2026 moeten dat er zelfs 800 zijn.
Over Türkiye
Gelegen in het Middellandse Zeegebied en met de beroemde Bosporus als verbinding tussen het Aziatische en Europese continent, is Türkiye een unieke bestemming en een hub voor culturele interactie. Voeg daarbij de verschillende klimaten, de natuur en de gastronomie die is beïnvloed door de diversiteit van vele beschavingen door de eeuwen heen. Gelegen op het kruispunt van culturen, heeft Türkiye een kenmerkende kunst- en modecultuur, een synthese tussen tradities en modernisme. De zeer dynamische shopping- en entertainmentgelegenheden trekken bezoekers van overal ter wereld.
Reacties