Kledij uit de riddertijd, vaandeldragers, een militaire parade te paard en een paardenrace. Anno 2018 ga je in Siena vijf eeuwen terug in de tijd tijdens een gepassioneerde en gekostumeerde paardenrace. Let op: dit is geen spel, maar een bloedserieuze competitie!
iena, begin juli. Het is bloedheet en tientallen mensen staan in de straatjes rond de Piazza del Campo. Achter ons een doemt een paard op, vergezeld door honderden doodstille mensen. ‘Het paard mag niet gestoord worden’, wordt er gesist. Het is onwaarschijnlijk druk in het middeleeuwse stadje in een van de populairste streken ter wereld. Zeg je Toscane – want daar hebben we het over – dan zeg je Siena, ook wel geschreven als Sienna en Siëna. De stad is, zoals de meeste Italiaanse steden, van Romeinse oorsprong en stond in het verleden lang onder het bewind van een aristocratische regering. Tegenwoordig is het een toeristische hotspot. Siena is enorm gegroeid. In 2003 had de stad iets meer dan 50.000 inwoners, tegenwoordig zijn dat er ruim 250.000. Deze zijn natuurlijk niet allemaal in de historische binnenstad te vinden. Behalve twee keer per jaar, op 2 juli en 16 augustus, wanneer in Siena de Palio plaatsvindt, een paardenrace midden in de stad op het scherpst van de snede. Omdat die in augustus lokaal meer als toeristenval gezien wordt, zijn wij er in juli: de Palio van Provenzano.
Donkere middeleeuwen
Races met paarden en andere dieren zitten in het DNA van Siena. In de donkere middeleeuwen was Siena van 1125 tot 1555 een republiek en die was vanwege de zilvermijnen in de omgeving niet bepaald onbemiddeld. Siena is tegenwoordig een toeristisch mekka vanwege zijn historische erfgoed, want sinds 1995 is de historische binnenstad UNESCO-werelderfgoed. Het nabijgelegen Florence was dé stad om zich tegen af te zetten. Dit had toen al een historische oorzaak, van een paar honderd jaar oud zelfs. In het kort: de republiek Siena was tegen pauselijke overheersing (Ghibellijnen) en Florence was daar voor (Welfen) – reden genoeg voor een bittere strijd. Siena had eigen legereenheden, die altijd paraat waren voor de strijd tegen Florence. Tot het jaar 1557, toen Siena na de nodige gevechten onderdeel werd van Florence en het niet meer nodig was om ten strijde te trekken tegen de Florentijnse bevolking.
Maar het kwade bloed kruipt waar het niet gaan kan. In plaats daarvan ontstond er rivaliteit tussen de wijken, op zijn Italiaans contrada, meervoud contrade genoemd. Naar verluidt is dit de start van de Palio zoals wij die nu kennen. Die van Siena is de meest prestigieuze en bekendste van Italië. Mussolini besloot in 1936 zelfs dat alleen Siena het recht nog had om zijn paardenrace Palio te noemen en verplichtte alle andere Italiaanse steden met Palio’s om hun race een andere naam te geven. Dit is naderhand natuurlijk allemaal weer teruggedraaid. De Palio van Siena heeft een gedocumenteerde geschiedenis en is de Palio met de langste ononderbroken continuïteit wat betreft plaats, dag en deelnemers: sedert 2 juli 1656, al lopen daarover de meningen uiteen. Daarvoor bestond de Palio in Siena ook al, maar was het meer een race van de edelen en mochten er ook varkens en koeien meedoen.
Vaandel
Elke wijk heeft zijn eigen symbolen, kleuren, vlaggetjes, kerk, kapel en Paliomuseum. Zo biedt de Contrada della Tartuca bijvoorbeeld het Museo Contrada della Tartuca, een prachtig modern museum dat met de nodige vergunningen is gevestigd in een historisch pand. Het werd ontworpen door Andrea Milani, bekend architect en hoogstaand lid van de Contrada della Tartuca. De dag voor de Palio ligt hier alle historische kledij voor de volgende dag al klaar. Het museum heeft de volledige geschiedenis in kaart gebracht. De Palio’s – de gewonnen vaandels – hangen in het museum. Beroemde kunstenaars worden ieder jaar gevraagd om een nieuwe Palio te maken. Ook de wereldberoemde Botero maakte er een en die hangt in het museum van de Contrada della Tartuca.
Voelbare zindering
De voorbereidingen voor de race beginnen exact honderd dagen voor de Palio. In de contrade wordt eerst een leider (capitano) gekozen, waarna de wijkbewoners geld bij elkaar moeten lappen, aangezien de capitano een jockey moet inhuren. Deze zogenaamde is een professionele jockey zonder emotionele band met de Palio, hij doet gewoon zijn werk. De dagen voorafgaand aan de Palio heeft iedereen een sjaaltje om, de huizen zijn versierd met vlaggen en het zindert voelbaar in de stad. Winnen is alles. Toeristen denken nog wel eens aan carnaval met de bezetenheid waarmee de Brazilianen het vieren. Die verbleekt bij de intensiteit waarmee de bevolking naar de Palio toeleeft. Neem bijvoorbeeld de oefenwedstrijden in de dagen ervoor, waarbij de Piazza del Campo volledig vol staat – een evenement op zich. Aan het eind van de stoet komt een kar met een grote vlag op het plein. Jawel: de Palio.
Vloek en een zucht
Bij de Palio geldt: ‘Hoe je het doet doe je het, als je maar wint.’ Er wordt eerst geloot voor de startvolgorde, de zogeheten allineamento: aan de start beginnen negen paarden naast elkaar, en is er één paard dat een paar meter daarachter moet starten. Niet ieder paard is kansrijk. De capitani onderhandelen met elkaar en seinen de jockey in, maar dat is niet echt zichtbaar of duidelijk voor het publiek. De start geeft heel wat gedoe omdat de paarden achter een slaphangend touw worden opgesteld. De jockeys hebben geen zadel en het vergt veel moeite om de onrustige paarden in het gelid te krijgen. Het aantal valse starts is dan ook aanzienlijk.
Zodra de start door de wedstrijdleiding wordt goedgekeurd, stuiven de paarden weg, drie rondjes om het plein verwijderd van de eeuwige glorie. Tot die tijd is het ieder voor zich in een strijd die maar weinig regels kent. Afsnijden, slaan, hinderen, het gebeurt. Alles gaat zo snel, dat het niet echt opvalt. De race is klaar in een vloek en een zucht van ongeveer anderhalve minuut.
Het winnende paard en zijn jockey worden als helden onthaald, waarbij de inwoners van de gelukkige contrada zonder aanziens des persoons, desnoods over iedereen heen naar de dappere Paliostrijders aan de finish rennen. Na het in ontvangst nemen van het vaandel trekt de menigte zingend naar hun wijk. Tijd voor een overwinningsfeest tot de vogeltjes fluiten. En de rest? Die blijft achter om wat te eten op het plein of verdwijnt met de staart tussen de benen naar huis. Het zit er weer op. Volgend jaar weer een Palio.
Praktisch
Voor zover bekend is er in Nederland maar één reisbureau dat reizen naar de Palio organiseert: Scott Bilsen Travel. Dit bureau heeft gedurende de Palio de beschikking over een balkon op de Piazzo del Campo zodat de reisdeelnemers niets hoeven te missen. De auteur van dit artikel reisde met Scott Bilsen Travel begin juli 2018 naar de Palio, de zesde keer op rij dat deze reis werd georganiseerd. De groepen kunnen niet groter zijn dan 22 personen en de belangstelling is groot. Voor 2019 zijn nog plekken beschikbaar.
Hier ligt Siena:
Tekst Charlotte van Zummeren beeld Shutterstock.com
Reacties